حکمت، فلسفه، فضيلت و ويژگی های ماه رمضان
فضيلت ماه رمضان:
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن کریم، و بعثت پیامبر اسلام (ص) است. ماه مغفرت و آمرزش، ماه جود و کرم و بخشش، ماه عبادت و آبادی مساجد و منابر، ماه صبر و استقامت، ماه ایثار و از خود گذشتگی، ماه جهاد و تلاش و پیروزی های چشمگیر مجاهدین، ماه رحمت و آزادی مسلمانان از آتش جهنم، و ماه سازندگی و تهذیب نفس که مسلمان می‌تواند در پرتو قرآن(کلام الله مجید)، و در سایة عبادات صیام و قیام به معنویات و الطاف ربانی دست یابد، و خود را مهذب و مصفی سازد و چنانکه سزاوار بندگان شایسته و نیکوکار خداست، تقصیر و نقص گذشتة خود را جبران نماید. چنین ماهی فرصتی است بسیار ارزشمند که نباید لحظه‌ای از آن را در غفلت گذراند.
در حدیث شریف است که رسول‌الله (ص) فرمودند: “إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ وَسُلْسِلَتْ الشَّيَاطِينُ”.
“در ماه رمضان دروازه های جنت گشوده، ودر وازه های دوزخ بسته، وشیطان های سر کش زنجیر بند می‌گردد”.
ویژگی هاي رمضان:
ماه مبارک رمضان دارای ویژگی‌هایی است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1- نزول قرآن و بعثت پیامبر اسلام (ص) در این ماه.
2- وجوب روزه به مدت یک ماه.
3- نماز تراویح و قیام رمضان.
4- وجود شب قدر در شب‌های رمضان.
5- شیطان های سر کش در این ماه بسته می‌شوند.
6- وجوب پرداخت زکات فطر.
از ویژگی‌های رمضان پرداخت زکات فطر است که به مناسبت پایان ماه مبارک و شکرانة این نعمت بزرگ و توفیق عبادت و همدردی با فقرا و مستمندان در روز عید مشروع شده است که برای هر نفر، دادن یک صاع (5/2 کیلوگرام) از قوت غالب شهر «گندم یا برنج» بر همة مسلمانان واجب است.
ب- روزه در ماه مبارک رمضان:
تعريف صوم (روزه):
صوم واژهء عربی است كه معنی امساك را افاده مي‌كند.
و در اصطلاح شرع عبارت از: امساک از خوردن، آشامیدن و آمیزش جنسی از صبح صادق تاغروب آفتاب به نيت روزه، وتقرب به الله.
حكم روزه:
روزهء رمضان يكی از اركان و فرايض اسلام است، پروردگار متعال مي‌فرمايد:
ﭽ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩﭪﭫ ﭬ ﭭ ﭮﭯ ﭰﭼ
“ای مؤمنان! برشما روزه فرض شده است همان گونه كه بركسانيكه پيش از شما بوده اند فرض بوده است تا باشد كه پرهيزگار شويد”.
ودر حدیث صحیح که از ابن عمر(رض) روایت است پیامبر(ص) روزهء ماه رمضان را از ارکان پنج گانهء اسلام قرار داده فرمود:
“بني الإسلام علی خمس:شهادة أن لا إله إلا الله، وأن محمداً رسول الله، وإقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، والحج، وصوم رمضان”.
“اسلام بر پنج اصل بنا گريده است: گواهی دادن بر اينكه جز خداوند هيچ يكی سزاوار پرستش نيست، و محمد (ص) بيامبر و فرستادهء الله است، برپا داشتن نماز، پرداخت زكات مال، حج خانهء كعبه و روزه گرفتن ماه رمضان”.
وهمچنان اجماع امت براينستكه روزهء ماه رمضان فرض ويكی از اركان اسلام وضروريات دين است، وكسی كه فرضيت آن را انكار كند كافر ومرتد شمرده مي‌شود.
فضيلت روزه:
1- از ابی هريره روايت است كه پيامبر(ص) فرمود”من صام رمضان ايمانا واحتسابا غفرله ماتقدم من ذنبه”.
“كسی كه از روی ايمان واميد اجر وپاداش، ماه رمضان را روزه بگيرد، گناه (صغيره)گذشتهء او بخشيده مي‌شود”.
2- در حديث قدسي كه نيز از طريق ابوهريره روايت شده چنین آمده است:
“كل عمل ابن آدم له إلا الصيام فإنه لی وأنا أجزي به، والصيام جنة، فإذاكان يوم صوم أحدكم فلايرفث ولايصخب ولايجهل فإن شاتمه أحد أوقاتله فليقل إنی صائم، مرتين، والذی نفس محمد بيده لخلوف فم الصائم أطيب عندالله يوم القيامة من ريح المسك، وللصائم فرحتان يفرحهما: إذا أفطر فرح بفطره، وإذا لقي ربه فرح بصومه”.
“هركاری كه انسان انجام مي‌دهد، برای خود او است، مگر روزه برای من است، ومن پاداش او را مي‌دهم، وروزه سپراست. پس هرگاه كسی از شما روزه بود، سخن زشت نگويد ودشمنی نكند واعمال جاهلانه را انجام ندهد. واگركسی به اودشنام داد يا با او دعوا كرد، بگويد: من روزه هستم.
قسم به او ذات كه جان محمد به دست اوست بوی دهان روزه دار نزد الله از بوی مشك بهتر است، وشخص روزه دار در دو زمان خوشحال مي‌شود: يكی زمانيكه افطار مي‌كند وديگری زمانيكه باپروردگارش ملاقات مي‌كند”.
3- از سهل بن سعد روايت است كه پيامبر(ص) فرمود:
“إن في الجنة بابا يقال له الريان يدخل منه الصائمون يوم القيامه لايدخل منه أحد. يقال: اين الصائمون؟ فيقومون لايدخل منه أحد غيرهم، فإذا دخلوا أغلق، فلم يدخل منه أحد”.
“در بهشت دروازه ای است كه به آن”ريان”گفته مي‌شود، روز قيامت فقط روزه داران از آن داخل مي‌شوند، كسی جز آنان نمی تواند از آن وارد شود، گفته مي‌شود: روزه داران كجايند؟ فقط روزه داران بلند شده از آن وارد مي‌شوند. وقتی داخل شدند در بسته مي‌شود و ديگركسی از آن وارد نمي‌شود”.
حكمت وفوايد روزه:
روزه عبادت بدنی است که شخص با نیت تقرب به درگاه خدا در طول روز شرعی «از فجر صادق تا مغرب» از کلیة چیزهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری می‌ورزد.
روزه در واقع یک انقلاب درونی است که سازندگی دارد. در حقیقت روزه آن است که حکمت آن روشن باشد. روزة حقیقی آن است که تربیت جسمانی و روحانی را در بر داشته باشد. روح را پاک کند و نفس را آرام سازد. تن را سالم و روح را تقویت نماید. عزم و ارادة انسان را استوار نماید و بر صبر و بردباری او بیفزاید.
بارزترین حکمت روزه، نوع‌دوستی است تا به فکر تهیدستان و بینوایان و محتاجان و یتیمان و گرسنگان باشد، و برای رفع نیازشان بکوشد.
شارع حکیم در هر عبادت مصلحت بندگان را در نظر داشته است، و شخص مکلف در انجام تکالیف خود، افزون بر فرمانبری از خدا، فوایدی نیز کسب می‌نماید که در این جا به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.
1- روزه وسیلة شکرگزاری است، زیرا پرهیز از لذت‌های سه‌گانه «خوردنی، آشامیدنی و جنسی» در طول روزهای رمضان سبب می‌شود که ارزش و قدرت نعمت‌ها را بداند، و خداوند را که ولی و بخشندة نعمت‌هاست سپاسگزار باشد، و به همین سبب در آخرین جملة آیة: ﭽ ﯦ ﯧﭼ. دربارة روزه آمده است که به این معنا اشاره دارد.
2- روزه سبب تقوا و پرهیزگاری است، زیرا نفس هرگاه به خاطر رضای پروردگار و خوف از عذاب او در ترک حلال مطیع و فرمانبردار باشد، ناگزیر در پرهیز از حرام نیز فرمانبردار و مطیع او خواهد بود، در جملهء: ﭽ ﮥ ﮦ ﭼ.
“تا شما پرهيزگار شويد”.
و هم چنان حديث: “الصوم جنة””روزه سپری در برابر گناهان وآتش دوزخ است”. اشاره به همین اثر معنوی روزه است.
3- غلبه بر نفس و کاهش شهوت:
از فواید روزه غلبه بر نفس و کاهش شهوت است. در حدیث صحیح بیان این اثر روزه به الفاظ زیر آمده است:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ ^ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ %: يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ , مَنْ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ الْبَاءَة فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ , وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ , وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ.
“عبد الله بن مسعود ^ می فرماید: رسول الله % فرمودند: ای جوانان هر کس از شما توانایی ازدواج را دارد ازدواج کند , زیرا با ازدواج بهتر می توان چشم پوشی و پاکدامنی نمود , و اگر کسی توانایی ندارد روزه بگیرد زیرا روزه شهوت را ضعیف می کند”.
4- اثر اجتماعی:
توجه به حال بيچارگان: با انجام اين دستور مذهبی افراد متمكن وضع گرسنگان ومحرومان جامعه را به طور محسوس در می يابند، وبه ياد گرسنگی فقرا وتنگدستان می افتند، واين توجه وآگاهی باعث مي‌شود كه به فقرا كمك ومساعدت نمايند، و با آن‌ها مهر و محبت داشته باشند، واين عمل باعث صفا و صميميت در جامعه بوده، كينه وحسد را از ميان می‌برد. بنابر اين پيامبر(ص) در ماه رمضان نسبت به ساير اوقات سخاوت بيشترداشت:
“كان رسول الله (ص) أجود الناس بالخير، وكان أجود ما يكون في شهر رمضان”.
“رسول خدا از همه كس سخاوت مند و بخشنده تر بود، ودر ماه رمضان بيشتر از همه وقت سخاوت و بخشندگی داشت”.
درس مساوات وبرابری در ميان افراد جامعه:
واز سوی ديگر روزه درس مساوات وبرابری در ميان افراد جامعه است؛ اين مساوات يك نظام عملی است كه از بهترين نظامهای مساوات وعدالت به شمار می آيد.
روزه يك فقر اجباری است كه اسلام آن را بر همه مسلمانان عاقل وبالغ واجب كرده است، تاهمهء آن‌ها از لحاظ امساك از غذا وآشاميدن ولذت جنسی يكسان باشند.
اين فقر اجباری است كه اسلام با اجرای آن در بين مردم مساوات وهماهنگی واتحاد شعور واحساس را به وجود می آورد، ودرحالی اين اتحاد وهماهنگی به وجود می آيد كه همه در احساس گرسنگی وناراحتی سهيم وشريك هستند.
5- اثر تربيتی:
ديگر از فوايد روزه اينكه تسلط عادت را برانسان تضعيف مينمايد؛ چون عادت به برخی افراد چنان تسلط دارد كه به صورت بردهء عادت در می آيند كه برخلاف عادت توانائی هيچ گونه صبر و مقاومت را ندارند.
چنين اشخاص اگر زمانی در اثر شرايطی ناچار به تغیير شيوهء زندگی خود شوند، مانند شرايط جنگ و… تحمل اين دگرگونی را نخواهند داشت.
روزه دار كه انواع غذاها ونوشابه ها در اختيار دارد، ودر حال روزه با وجود گرسنگی وتشنگی از غذا و آب چشم می پوشد، وعملا ثابت مي‌كند كه او همچو حيوان در بند اصطبل وعلف نيست، او ميتواند زمام نفس سركش را به دست گيرد، و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.
روزه اراده و تصميم انسان را تقويت می دهد، وبه انسان روزه دار مقاومت وقدرت مبارزه باحوادث سخت را می بخشد، وباكنترول غرايز سركش برقلب انسان نور وصفا می پاشد.
