چگونه می توان سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کرد؟
چگونه می توان سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کرد؟
تحقیق و نگارش : څیړندوی نورالله کوثر
خداوند تبارک و تعالی جل مجده در وجود انسان دستگاه را به غرض محافظت بدن انسان از عوامل مضر و به آن نهاده که همواره بدن را حفاظت می نماید این دستگاه به نام سیستم ایمینی یا محافظوی بدن یاد می گردد.
قبل از اینکه به راه های تقویه سیستم(دستگاه) ایمنی بدن به خوبی وارد شویم لازم می دانم تا ابتداء سیستم ایمنی بدن انسان معرفی نموده سپس روش های تقویه آنر بحث نمیایم:
سیستم یا دستگاه ایمنی بدن همان گونه که از اسمش پیداست ایمن دهند و دفاع کننده از بدن در مقابل بیماریها است. چون به طور معمول بدن انسان در طول شبانه روز از بدو تولد در مواجهه با انواع باکتری ها، ویروس ها و سایر عوامل محیطی است که هر کدام از آنها می توانند در بدن ایجاد بیماری نمایند. در ماه های اولیه بعد از تولد، مواد ایمنی زا (ایمونوگلوبولین ها) که از طریق جفت به نوزاد منتقل می شوند دارای نقش مهمی هستند که به تدریج از بین رفته و سلول ها و سیستم دفاعی کودک نقش آن را ایفا خواهد کرد.
سیستم ایمنی بدن انسان همچون سدی محافظ در برابر میکروب‌ها و عوامل ناشناخته عمل میکند که وظیفه آن دفاع از بدن در مقابل بیماریها و دیگر فاکتورهای خارجی بیماری‌زا است.
سیستم ایمنی بدن پس از شناسایی باکتریها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌های خارجی نهفته در بدن، گلبول‌های سفید خون را که حکم عساکر و سربازان بدن را دارند به محل تجمع این عوامل بیماری‌زا اعزام میکند تا مهاجمان و بافت‌های آسیب دیده را تخریب کنند.
علائم بیماریها اغلبا پیامد فعالیت سیستم ایمنی بدن هستند.
اغلب مردم تصور میکنند که باکتریها، ویروس‌ها و قارچ‌ها دلیل بروز علائم بیماریها هستند اما این تصور اشتباه است چون علائم بیماریها گاهی اوقات نیز به دلیل واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر میکروارگانیسم‌ها بروز میکنند. به طور مثال یک سرماخوردگی معمولی را در نظر بگیرید. زمانی که «راینو ویروس» به سلولهای «اپیتلیال» در دستگاه تنفسی حمله میکنند، سیستم ایمنی بدن از خود واکنش نشان میدهد.
“هیستامین” به عنوان ماده کیمیایی در سیستم ایمنی بدن به متورم شدن رگ‌های خونی منجر میشود و به پروتئین‌ها و گلبول‌های سفید خون اجازه میدهد تا به بافت‌های «اپیتلیال» عفونی دست پیدا کنند. در این بین التهاب رگ‌های خونی در حفره‌های بینی که حاصل واکنش سیستم ایمنی است به احتقان بینی منجر میشود. علاوه بر این، ممکن است فرد دچار آبریزش بینی شود که دلیل آن افزایش ریزش مایع از مویرگ‌های نفوذپذیر همراه با افزایش تولید مخاط ناشی از «هیستامین» است.
فشرده اینکه دستگاه ایمنی بخشی از بدن است که وظیفهٔ شناسایی سلولها و مولکول‌های خودی را از بیگانه و از بین بردن یا بی‌خطر کردن آنها را برعهده دارد.
سیستم ایمنی، بدن را از بیماریها و عفونت‌ها حفظ میکند به همین دلیل این تصور وجود دارد که گلبول‌های سفید خون بخش قابل توجهی از خون را تشکیل میدهند اما گلبول‌های سفید تنها یک درصد از سلولها را در هر پنج لیتر خون متعلق به یک فرد بزرگسال تشکیل میدهند. گلبول‌های سفید تنها حجم ناچیزی از خون را تشکیل میدهند
دستگاه دفاعی بدن انسان که عوامل بیماری‌زا و بیگانه را از بین می برد و مانع بروز بیماری میشود، عمدتا با دو روش دفاع می نماید:
1- دفاع غیر اختصاصی 2 – دفاع اختصاصی
1- دفاع غیر اختصاصی
دفاع غیر اختصاصی در برابر اغلب میکروب ها یکسان عمل میکند و نمیتواند میکروب های مختلف را از یکدیگر تشخیص دهد.
دفاع غیراختصاصی شامل نخستین خط دفاع غیر اختصاصی و دومین خط دفاع غیر اختصاصی می‌باشد.
این نوع دفاع را به نام (ایمنی ذاتی) هم یاد می کنند که در حقیقت یک سلسله از عوامل دفاعی به صورت غیر اختصاصی (ذاتی) در محل هایی که محل گذر عوامل میکروبی و ویروسی و… می باشند مانند پوست، مخاط دهان، غدد لنفاوی مانند لوزه ها و… حضور داشته و با هر عامل بیگانه ای که قصد ورود به بدن را داشته باشد، مقابله می کنند.
انسان در محيطي که زندگي مي‌کند بيماري‌زاهاي متعددي دايما سلامت او را تهديد مي‌کنند. پوست و پرده‌هاي مخاطي به مثابه يک سد حفاظتي از ورود اين عوامل به بدن جلوگيري مي کنند. با اين حال، عبور عوامل بيماري‌زا از نواحي آسيب‌ديده و تضعيف‌شده اين سد حفاظتي امکان‌پذير است. بدن براي مقابله با عوامل بيماري‌زا مجهز به سيستم دفاعي يا ايمني است؛ سيستمي که از نظر عملکردي به دو نوع (سيستم ايمني طبيعي و سيستم ايمني اکتسابي تقسيم کرد. عوامل عملکردي سيستم ايمني يا دفاعي بدن عبارتند از: فاگوسيت‌ها، لنفوسيت‌ها و سلولهاي عرضه کننده آنتي‌ژن…
اجزای نخستین خط دفاع غیر اختصاصی
• پوست: لایه‌های شاخی سطح پوست (از جنس کراتین، مانع از نفوذ میکروب‌ها به داخل بدن میشوند. علاوه بر این، چربی پوست و عرق، سطح پوست را اسیدی و از رشد میکروب‌ها جلوگیری میکنند.
• آنزیم لیزوزیم: آنزیم لیزوزیم موجود در اشک، عرق و بزاق موجب تخریب دیوارهٔ سلولی باکتریها میشود.
• لایه‌های مخاطی: لوله گوارش با ترشح اسید معده موجب تخریب میکروب‌ها و از راه دفع مدفوع، سبب دفع میکروب‌ها میشود. همچنین مجاری ادراری که از راه دفع ادرار سبب دفع میکروب‌ها میشوند هم لایه‌های مخاطی دارند. در مجاری تنفسی مایع مخاطی و میکروب‌های بدام افتاده دران به کمک مژک‌های سلولی این مجراها به حلق رانده شده و از طریق سرفه و عطسه خارج میشوند.
دومین خط دفاع غیر اختصاصی
• پاسخ التهابی: به هنگام عبور موارد بیماری‌زا از نخستین خط دفاع، یکی از مکانیسم‌های دفاعی دومین خط دفاعی است. این پاسخ از رویدادهایی تشکیل شده‌است که در کنار هم، باعث مرگ میکروب‌ها و سرکوب عفونت میشوند. این پاسخ در زخم‌ها نمود بیشتری دارد. سلولهای آسیب‌دیده، هیستامین ترشح میکنند که موجب افزایش قطر رگ‌ها و افزایش حجم خون عبوری در محل آسیب میشود. مواد شیمیایی دیگری نیز در محل آسیب‌دیده آزاد میشوند که کاربردهای متفاوتی دارند. برخی، گلبول‌های سفید خون را با فرایندهایی متوجه خود میکنند و باعث آمدن آنها به محل میشوند. در نتیجه، گلبول‌های سفید با عمل دیاپدز از دیوارۀ رگ عبور میکنند و به عوامل بیماری‌زا حمله کرده؛ آنها را از پا درمی‌آورند.
در پاسخ التهابی، محل آسیب‌دیده، سرخ، متورم و گرم‌تر از بقیهٔ نقاط بدن میشود.
• پاسخ دمایی: در برخی عفونت‌ها، افزایش دمای بدن (تب) به‌وجود می‌آید که نشانهٔ مبارزهٔ بدن با بیماری است. در دمای بالاتر از حد طبیعی که توسط تب به‌وجود می‌آید، رشد برخی از میکروب‌ها متوقف میشود.
• گلبول‌های سفید: مهمترین بخش دومین خط دفاع غیر اختصاصی هستند. گروه فاگوسیتها از گلبول‌های سفید، با بیگانه‌خواری میکروب‌ها را بلعیده، تجزیه و متلاشی میکنند. ابتدا میکروب‌ها توسط پای کاذب (بخش انعطاف‌پذیر و تغییر شکل‌دهندۀ گلبول سفید) احاطه میشوند و سپس به‌صورت وزیکول وارد گلبول میگردند. در آنجا نیز، آنزیم‌های لیزوزیمی، آنها را تجزیه میکنند.
۲. دفاع ایمنی اختصاصی
مجموعه عملکرد دفاع اولیه (ذاتی) و دفاع اختصاصی (اکتسابی) در بدن انسان مانع تاثیر عوامل مهاجم در بدن شده و یا در صورت ورود آن ها را با دقت از بین برده و مانع ایجاد انواع بیماری ها در بدن می شوند.
درصورتی که عوامل بیماری‌زا از سد دفاع غیر اختصاصی عبور کنند، با دفاع اختصاصی روبه‌رو خواهند شد. در این مکانیسم، علاوه بر ماکروفاژها نوعی از گلبول‌های سفید به نام لنفوسیت‌ها نقش دارند که از سلولهای بنیادین مغز استخوان (مغز قرمز استخوان) حاصل میشوند. لنفوسیت‌ها به طور اختصاصی عمل میکنند، یعنی یک نوع خاصی از عوامل بیگانه را شناسایی و از بین می‌برند. لنفوسیت‌ها پس از به وجود آمدن نابالغ هستند و برای کسب ویژگی‌های لازم برای شناسایی و مبارزه با میکروب‌ها، باید تکامل یابند. بر اساس محل کسب تکامل، لنفوسیت‌ها را به دو دستهٔلنفوسیت‌های B و لنفوسیت‌های T تقسیم میکنند. لنفوسیت‌های B در مغز استخوان و لنفوسیت‌های T در تیموس تخصص یافته‌اند.
لنفوسیت‌های بالغ توانایی شناسایی مولکول‌ها و سلولهای خودی را از بیگانه، و نیز مقابله با عوامل بیگانه را به دست می‌آورند و وارد جریان خون میشوند. لنفوسیت‌ها بر سطح خود دارای گیرنده‌هایی هستند که از لحاظ شکل هندسی مکمل نوع خاصی از آنتی‌ژن (که بر سطح عوامل بیگانه قرار دارد) است. به این ترتیب، هر لنفوسیت، با داشتن نوع خاصی گیرنده، آنتی‌ژن خاصی را شناسایی کرده و از بین میبرد. به همین علت می‌گوییم که لنفوسیت‌ها به طور اختصاصی عمل میکنند. برخی از لنفوسیت‌ها بین لنف و خون در گردش‌اند، و برخی دیگر در گره‌های لنفی، طحال،لوزه‌ها و آپاندیس جمع میشوند.
منظور از ایمونولوژي چیست؟
مطالعه مکانیسم های فیزیولوژیکی که انسان و موجودات دیگر از آن جهت محافطت بدن خود در مقابل عوامل و عناصر مهاجم استفاده می کنند ( باکتریها، ویروس ها، انگل ها، قارچ ها و توکسین ها).
منظور از بیماری های نقص سیستم ایمنی چیست؟
هرگونه اشکال در سیستم دفاعی بدن انسان می تواند منجر به بیماری نقص ایمنی شود. نقص در سیستم ایمنی به دو علت ایجاد می شود:
۱. نقص اولیه (مادرزادی):
این اشکال معمولا مادرزادی است و ممکن است درزمینه ژنتیک خاصی ایجاد شود. به این معنا که به علت اشکال در ایجاد و یا تکامل سیستم ایمنی عوامل دفاعی بدن دارای نقص در عملکرد بوده و بیمار از دوران طفولیت و یا نوجوانی مبتلا به بیماری های مختلف عفونی و… می شود.
۲. نقص ثانویه (اکتسابی):
در این موارد در بدو تولد در ایجاد و یا تکامل سیستم ایمنی اشکالی وجود ندارد، ولیکن بر اثر عوامل شناخته شده و یا ناشناخته، نظم سیستم ایمنی دچار اشکال شده و ایجاد بیماری می کند.
منظور از بیماری خود ایمنی ( اتوایمیون) چیست؟
همان طور که ذکر شد سیستم ایمنی سالم توانایی شناخت اجزای سلولی خودی را از غیر خودی و بیگانه دارد. عوامل محرک می توانند در یک بستر ژنتیک مناسب سیستم ایمنی انسان را به نحوی دچار اشکال کنند تا اجزای خودی بدن (سلول ها و یا اجزای آن) در برابر سیستم ایمنی بدن غیرخودی تلقی شده و علیه آن واکنش به وجود آید. بدین معنا که دفاع بدن به عنوان محافظ بدن علیه سلول های خودی وارد عمل شده و باعث تخریب بافتی شوند. به این دسته از بیماری ها، بیماری های خود ایمنی گفته می شود. بیماری های خود ایمنی بر اساس نحوه ابتلای اعضای مبتلا و تظاهر بالینی آنها دو دسته می باشند:
• بیماری هایی که در آن عمدتا یک عضو خاص دچار آسیب می شود، مانند بیماری ام اس و یا بیماری قند نوع اول ( دیابت ملیتوس).
• بیماری هایی که در آن چند ارگان بدن مانند مفصل، کلیه، مغز، قلب، ریه، خون و… مبتلا می شوند، مانند بیماری لوپوس اریتماتو و یا بیماری روماتوئید که اصطلاحا به این موارد بیماری های خود ایمنی منتشر گفته می شود، که جزء بیماری های مهم روماتیسمی هستند.
۳. نقش خود ايمني (اتوايميون) در بیماری های روماتیسمی چیست؟
سيستم دفاعي بدن قبل از تولد در بدن انسان ايجاد شده و بعد از تولد تكامل پيدا مي‌كند. اين سيستم نقش دفاعي عليه تهاجم عوامل خارجي از جمله باكتري ها و يا ويروس ها دارد. در بيماريهای روماتیسمی به عنوان یک بیماری خود ايمني، دفاع بدن دچار اختلال شده به طوري كه سلول های دفاعی عليه اجزا سالم بدن عمل مي‌كنند. علي رغم تمامي بررسي هاي صورت گرفته تاكنون علت اين اختلال شناخته نشده وليكن عوامل مختلفي به عنوان علت زمينه ساز احتمالي مطرح شده اند.
در این بیماریها، سیستم ایمنی بدن که دچار اختلال عملکردی شده به سلول های خودی در غشای مفصلی و یا ارگان های هدف حمله کرده باعث التهاب و تخریب در آنها می شوند.
فاگوسيت‌ها چیست؟
شامل ماکروفاژهاي بافت‌هاي گوناگون است که در مجموع سيستمي را به وجود مي‌آورند که اصطلاحا سيستم ايمني طبيعي ناميده مي‌شود. عملکرد فاگوسيت‌ها به اين ترتيب است که پس از نفوذ موجودات از سطوح پوششي و ورود آن به بدن، ترشح عوامل واسطه‌اي توسط سلولهاي آسيب ديده، سبب بروز واکنش التهابي و جلب فاگوسيت‌ها به محل آسيب مي‌گردد. در محل آسيب، فاگوسيت‌ها تحت تاثير عاملي به نام فاکتور کموتاکسي به طرف موجودات کشيده شده و پس از چسبيدن به موجودات، آنها را فاگوسيته مي‌کنند.
بافت‌ها و اعضاي لنفي
براي اينکه سيستم ايمني بتواند وظايف خود را به نحو مطلوب انجام دهد، سلولهاي دخيل در پاسخ‌هاي ايمني به صورت بافت‌ها و اعضاي سازمان دهي شده‌اند. مجموعه اين بافت‌ها و اعضاي سيستم لنفي نيز ناميده ميشوند.
بافت‌هاي لنفاوي. شامل گره‌هاي لنفاوي است که در همه اعضاي لنفاوي به جز تيموس و يا به صورت مستقل در بافت هم‌بند آستر و زير مخاط دستگاه‌هاي گوارشي، تنفسي و تناسلي ديده ميشوند.
اعضاي لنفاوي. به دو دسته اوليه و ثانويه تقسيم مي‌گردند که اعضاي لنفاوي اوليه شامل مغز استخوان و تيموس است که محل تمايز لنفوسيت‌ها هستند و اعضاي لنفاوي ثانويه شامل گره‌هاي لنفي، طحال، روده‌ها، پلاک‌هاي پي‌ير است که محل استقرار لنفوسيت‌هاي تمايز يافته مي‌باشند. لوزه‌ها نيز اجتماعي از گره‌هاي داراي مرکز زايا و بافت لنفاوي منتشر هستند که به صورت حلقه‌اي در ابتداي لوله گوارش قرار گرفته‌اند.
انواع ايمني در بدن
ايمني اکتسابي (Acquired Immunity) حاصله توسط لنفوسيت‌هاي b را ايمني هومورال مي‌نامند که بدن را در مقابل عوامل مهاجم و بيماري‌زا محافظت مي‌کند. در حالي که ايمني حاصله توسط لنفوسيت‌هاي t را ايمني با واسطه سلولي مي‌نامند که عهده‌دار شناسايي و نابود کردن سلولهاي غيرطبيعي است. با وجود اين تقسيم‌بندي فوق مطلق نيست و در موارد متعددي پاسخ‌هاي ايمني هومورال و با واسطه سلولي باهم تداخل دارند.
ايمني هومورال
وابسته به لنفوسيت b و توليد آنتي‌بادي توسط آنها است. لنفوسيت‌هاي b پس از تشکيل و مهاجرت به اعضاي لنفاوي، در صورت عدم مواجه شدن با آنتي‌ژن فعال شده و سپس تحت تاثير فاکتورهاي مترشحه از لنفوسيت‌هايt، تکثير و تمايز يافته و سلولهاي يادگار و پلاسماسل‌هاي توليد کننده آنتي‌بادي‌ها را به وجود مي‌آورند.
پلاسماسل‌ها بلافاصله شروع به توليد و ترشح آنتي‌بادي نموده و پاسخ ايمني اوليه را سبب ميشوند. سلولهاي خاطره‌دار، داراي عمري طولاني بوده و در ضمن گردش در لنف و اعضاي لنفي، در صورت مواجهه مجدد با همان نوع آنتي‌ژن سريعا عکس‌العمل نشان داده و با توليد و ترشح آنتي‌بادي‌ها باعث بروز پاسخ ايمني ثانويه مي‌گردند.
ایمنی هومورال بخشی از دفاع اختصاصی است که به مبارزه با باکتریها و ویروس‌های موجود در مایعات بدن می‌پردازد ودر آن لنفوسیت‌های B نقش دارند. لنفوسیت‌های B هنگامی که برای نخستین بار یه آنتی‌ژنی متصل میشوند، رشد می‌یابند، تقسیم میشوند و طی تغییراتی به پلاسموسیت و سلولهای B خاطره تبدیل میشوند. پلاسموسیت‌ها پروتئین‌هایی به نام پادتن ترشح میکنند که در خون محلول هستند. هر نوع پادتن به به نوع خاصی آنتی‌ژن متصل میشود و آن را از بین میبرد. نحوهٔ عمل پادتن‌ها گوناگون است. در بسیاری از موارد پادتن با اتصال به آنتی‌ژن‌های سطح عامل بیگانه، از اتصال آن به سایر سلولهای بدن جلوگیری میکند، و موجب میشود میکروب به آسانی توسط ماکروفاژ بلعیده شود. سلولهای B خاطره نیز در بدن در حالت آماده‌باش می‌مانند و درصورت برخورد دوباره با همان آنتی‌ژن، تعداد بیشتری پلاسموسیت و مقدار کمی سلول خاطره تولید میکنند. در نتیجه، پادتن با مقدار و سرعت بیشتر تولید می‌گردد و مبارزه با شدت بیشتری انجام می‌گیرد.
ایمنی سلولی
مکانیسم ایمنی سلولی به مبارزه با سلولهای آلوده به ویروس و باکتری، و سلولهای سرطانی می‌پردازد. در این روش، لنفوسیت‌های T نقش دارند. این سلولها نیز، پس از اتصال با آنتی‌ژنی خاص، تکثیر پیدا کرده و انواعی از سلولهای T را به وجود می‌آورند:
• سلولهای T کشنده (یا سیتوتوکسیک): این سلولها توانایی شناسایی و حملهٔ مستقیم را به سلول آلوده یا سرطانی دارند. آنها با ترشح پروتئینی به نام پرفورین، منافذی را در این سلولها ایجاد میکنند که به مرگ آنها می‌انجامد.
• سلولهای T کمک‌کننده: فراوان‌ترین نوع لنفوسیت‌های T می‌باشد که به اعمال دستگاه ایمنی کمک میکند. این سلولها، هدف ویروس HIV هستند.
• سلولهای T تضعیف‌کننده: این سلولها اعمال سلولهای T کشنده و کمک‌کننده را کنترل میکنند و به پاسخ ایمنی خاتمه میدهند و از پاسخ‌های بیش از حد شدید جلوگیری میکنند.
روند پاسخ ایمنی
• سلولهای T خاطره: این سلولها در حالت آماده‌باش در بدن می‌مانند.و طریقه ی مبارزه با ویروس را به نسل های بعدی انتقال میدهند.
سیستم ایمنی بدن از کمبود خواب آسیب می‌بیند
سیستم ایمنی سالم در پیشگیری از سرماخوردگی، آنفلوآنزا و دیگر بیماریها نقش به سزایی دارد اما تحقیقات چند دهه گذشته نشان میدهد که کمبود خواب از توانایی سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با بیماریها میکند برای مثال ممکن است تکثیر سلولهای T کاهش پیدا کند. حتی فقط یک شب کمبود خواب نیز میتواند به تضعیف سیستم ایمنی بدن بیانجامد.
بیماری‌های خودایمنی بیشتر بر زندگی زنان تاثیر می‌گذارند
بیماری خودایمنی اختلالی است که بر اثر آن فعالیت طبیعی دفاعی بدن بیش از حد فعال میشود و به بافت‌های معمولی و سالم بدن حمله میکند. از جمله بیماری‌های خودایمنی می‌توان به روماتیسم مفصلی، بیماری سلیاک و پسوریازیس اشاره کرد. اما این نقص ایمنی با نسبت برابر زندگی زنان و مردان را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. طبق آمار تقریبا 5 تا 8 درصد جمعیت مردم آمریکا به بیماری خودایمنی مبتلا هستند که 78 درصد آنان را زنان تشکیل میدهند.
باکتری‌های معده در سلامت سیستم ایمنی نقش کلیدی دارند
بدن انسان محل زندگی میلیون‌ها میلیون باکتری است. این میکروب‌ها که برای دستگاه گوارش مفید هستند در هضم و ترکیب ویتامین‌های B و K کمک میکنند اما تحقیقات همچنین نشان میدهند که باکتری‌های معده به سیستم ایمنی بدن نیز کمک میکنند و در حفظ سلامت بدن بسیار موثر هستند. به طور مثال، این باکتریها از نفوذ باکتری‌های بیماری‌زا به بافت‌های اپیتلیال و مخاط بدن جلوگیری میکنند. همچنین این باکتریها به سیستم ایمنی آموزش میدهند که بین پاتوژن‌های بیماری‌زا و آنتی‌ژن‌های مضر تمایز قائل شود و در نتیجه از ابتلای فرد به آلرژی پیشگیری کند.
نور خورشید تاثیرات پیچیده‌ای بر سیستم ایمنی بدن دارد
طی دهه‌های گذشته محققان دریافتند قرار گرفتن در معرض نور خورشید میتواند واکنش سیستم ایمنی بدن را به عفونت‌های باکتری، ویروسی و قارچی از بین ببرد. همزمان، نور خورشید باعث میشود بدن ویتامین D تولید کند. بررسی‌های جدید حاکی از آن است که سلولهای T شکل در صورت شناسایی مقدار ناچیزی ویتامین D در جریان خون حرکت نمی‌کنند. علاوه بر این در برخی مطالعات آمده است که ویتامین D ممکن است به تولید پپتیدهای آنتی میکروبی در پوست نیز منجر شود.
موضوع سیستم دفاعی بدن در قرآن عظیم الشأن نیز (طبق برخی تفاسیر) به آن اشاره گردیده است، چنانچه الله تعالی در سوره مبارکه الطارق می فرماید:
“إِن كُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ”( سوره الطارق:4)
(هر کسي در درون خود نيروي پشتيباني دارد)
حسب برخی تفاسیر معاصر کلمه “نَفس” : زندگي و خودآگاهي در پديده زنده، و آنچه غرائز و احساسات و هستي خود را درک مي‌کند و از خود بعنوان “من” ياد مي‌کند. پديده زنده با زنده بودن نَفس زنده است و با مردن نَفس مي ميرد و همينطور با مردن بدن نَفس نيز مي ميرد. نَفس فوت هم مي کند و فوت وضعيت ميان مرگ و زندگي است مانند خواب و بي هوشي). نفس در آيه مجاز است و بجاي جسم آمده است. بعبارتي آيه مي‌گويد: هر جسمي نيروي پشتيباني دارد که نتيجه پشتيباني از زندگي آن جسم مي شود پشتيباني از “زندگي نفس آن جسم”.
«حافظ » : اسم فاعل از مصدر حفظ است. حفظ بمعني: چيزي را از درون يا در درون نگهبانيو نگهداري وپشتيباني نمودن است، “حراست”بمعني: چيزي را از بيرون نگهباني و پشتيباني نمودن است). وحافظ: کسي يا چيزي است که چيزي را از درون آن يا در درون آن نگهباني و نگهداري و پشتيباني مي‌کند.
در این آیت نکته خیلی ظریفی نهفته و آن اینکه: هرکسي در درون خود نيروي پشتيباني دارد: بدن هر انساني يک سيستم حفاظتي دفاعي دارد. برخي از سلولهاي آن در جاي مخصوصي به انتظار وارد شدن غير خوديها (باکتريها، ويروسها، ميکروبها و مواد خطرناک) هستند و برخي با جـريان خـون در سـراسـر بدن گـشـت ميزنند و هـنگام برخورد با دشـمـن با آن درگير شده و آنرا از پا در مي‌آورند. و به اين ترتيب سلامتي بدن را در برابر بيماريها حفظ مي‌کنند و بدن زنده مي ماند و با زنده ماندن بدن نفس زنده مي ماند.
تصويري از سلولهاي مغزاستخوان انسان که با ميکروسـکوپ ديده ميشوند. در مغز استخوان هـر دقـيقه مـيـلـيـونها سلول درست ميشوند تا به بخشهاي ديگر بدن صادر شوند. اين سلولها بين يک صدم تا سه صدم ميليمترقـطر دارند.
راه های چگونگی تقویه سیستم دفاعی بدن:
دانشمندان مواد غذایی می گویند که بهترین راه برای تقویت سیستم ایمنی بدن مصرف غذا های مفید است؛ زیرا مصرف کافی از مواد غذایی مفید برای سیستم دفاعی بدن، قدرت مقابله آن را بالا میبرد. این مواد غذایی به صورت های مختلف عمل می کنند. هرچه تعداد گلوبول های سفید خون در سیستم دفاعی بدن بیشتر باشد، بهتر می توانند با بیماری ها مقابله کنند و سلامتی بدن ارتقاء می یابد. در این مقاله قصد داریم شما را با چند نوع مختلف از این مواد غذایی آشنا کنیم. اگر می خواهید دیگر به خاطر بیماری از دانشگاه یا سر کار جا نمانید، این مواد غذایی را نیز به برنامه غذاییتان اضافه کنید.
دانشمندان تشخیص مواد غذایی می‌گویند 10 غذا با فواید معجزه آسا وجود دارد که توصیه میشود در وعده غذایی وجود داشته باشد.
کارشناسان می گویند از آنجائیکه اهمیت تقویت سیستم ایمنی بدن در زمان گسترش بیماری های واگیر بیش از پیش مشخص می شود، مصرف برخی غذای سالم و غنی در تقویت سیستم ایمنی بدن ما بسیار مهم هستند.
کارشناسان توصیه می کنند که مغز بادام، سیب، کلم بروکلی، عدس قرمز، ماهی آزاد، اسفناج، سیب زمینی،عصاره سبزیجات،دانه گندم و گیاه و میوه قره قاط به عنوان غذایی هایی که غنی از مواد غذایی و ضد بیماری هستند در وعده های غذایی ما قرار گیرند.
به گزارش خبرگزاری فرانسه از پایگاه اینترنتی تی آر تی، فهرست غذاهایی که بیشترین خاصیت را برای بدن دارند در پایگاه اینترنتی مایو کلینیکMayo Clinic منتشر شده است اما در میان آنها ده ماده غذایی وجود دارد که خاصیت آنها برای بدن معجزه آسا است. زیرا آنها غنی از ویتامین های آA و ییE ، فیبر، مواد معدنی ، مواد فیتوشیمی و آنتی اکسیدان ها هستند. مصرف این غذاها خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهند و باعث چاقی نیز نمی شوند زیرا کالری کمی دارند.
کارشناسان غذایی پایگاه اینترنتی مایو کلینیک خاصیت های هر کدام از این ده ماده غذایی را به شرح زیر توضیح داده است:
1- ویتامین C : این ماده غذایی به دلایل زیادی در راس مواد غذایی مفید برای سیستم دفاعی بدن قرار می گیرد. تحقیقات زیادی روی فواید این ماده نسبت به مواد دیگر انجام گرفته است. تولید مکمل های ویتامین C هزینه ی کمتری می طلبد و به صورت طبیعی در میوه ها و سبزیجات بسیاری موجود می باشد.
تحقیقات نشان می دهد که ویتامین C میزان تولید گلوبول های سفید خون و پادتن را بیشتر می کند، به ویژه اینترفرون را که پادتنی است که روی سلول های را می پوشاند و از ورود ویروس به داخل آنها جلوگیری می کند. ویتامین C احتمال ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی را با افزایش میزان کلسترول HDL کاهش می دهد و همچنین با مداخله در عملیاتی که از طریق آن چربی در شریان ها به پلاک تبدیل می شود، از بالا رفتن فشارخون نیز جلوگیری می کند. افرادی که ویتامین C را جزء یکی از اصلی ترین مواد در برنامه ی غذایی خود قرار می دهند، به میزان کمتری به بیماری های روده، پروستات و سرطان سینه مبتلا می شوند.
لازم نیست برای ارتقاء سیستم دفاعی بدن میزان بسیار زیادی از این ماده غذایی استفاده کنید. حدود 200 میلی گرم در روز میزان قابل قبولی به نظر می آید که از طریق خوردن 6 وعده میوه به دست می آید. اگر از مکمل های ویتامین C استفاده می کنید، بهتر است به جای استفاده یکباره، آنرا در طول روز به تدریج مصرف کنید.
2- ویتامین E : این ماده غذایی با اینکه به اندازه ویتامین C مفید نیست، اما فواید بسیار زیادی برای سیستم دفاعی دارد.
ویتامین E تولید سلول های کشنده، سلولهایی که میکروب ها و سلول های سرطانی را از بین می برند، را افزایش می دهد. این ویتامین همچنین تولید سلول های B، سلول های ایمنی که برای از بین بردن باکتری ها پادتن ایجاد می کنند، را افزایش میدهد. مکمل های ویتامین E زوال واکنش های ایمنی را که در افراد سالخورده مشاهده می شود، بهبود می بخشد. این ماده غذایی مفید همچنین خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی را نیز کاهش می دهد.
مصرف 30 تا 60 میلی گرم از این ویتامین در روز برای افرادی که در برنامه غذاییشان از حبوبات و روغن های گیاهی استفاده می کنند کار دشواری نیست، اما مصرف بیش از این میزان کار دشواری به نظر می رسد، از اینرو استفاده از مکمل های این ویتامین برای ارتقاء سیستم دفاعی بدن ضروری است.
برحسب شیوه کلی زندگیتان باید روزانه 100 تا 400 میلی گرم از این ویتامین استفاده کنید. افرادی که ورزش نمی کنند، سیگار می کشند یا به میزان زیادی از مشروبات الکلی استفاده می کنند باید روزانه میزان بیشتری از این ویتامین استفاده کنند.
3- کاروتینوئیدها: بتا کاروتین تعداد سلول های مقابله گر در برابر بیماری ها و سلول های T را افزایش می دهد و همچنین آنتی اکسیدانی بسیار قوی است که رادیکال های آزاد را که بالا رفتن سن را تسریع می کند، نابود می کند. این هم مانند سه آنتی اکسیدان بزرگ دیگر، یعنی ویتامین C و E، احتمال ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی را کاهش می دهد. تحقیقات نشان داده است که بتا کاروتین احتمال سکته و حملات قلبی را کاهش داده و با تقویت سلول های دفاعی که ماکروفاژ نامیده می شوند و برای کشتن سلول های سرطانی مورد استفاده قرار می گیرند، بدن را در برابر سرطان حفظ می کند. مکمل های بتا کاروتین تولید لمفوسیت های سلول های T و سلول های کشنده را نیز افزایش داده و قدرت این سلول ها را برای مقابله با سلول های سرطانی تقویت می کند.
بتا کاروتین یکی از مهمترین کاروتینوئیدهاست، اما کاروتینوئیدهای بسیار دیگری نیز وجود دارند. محققان عقیده دارند که فقط بتا کاروتین نیست که این همه فایده در خود دارد، بلکه همه ی کاروتینوئیدها با هم عمل می کنند. به این دلیل است که اگر کاروتینوئیدها را با هم وارد برنامه غذایی روزانه تان کنید، مفیدتر از این است که فقط از مکمل های بتا کاروتین استفاده کنید.
بدن بتا کاروتین را به ویتامین A تبدیل می کند که خود خواص ضد سرطانی و تقویت گر سیستم دفاعی دارد. اما میزان بیش از اندازه از ویتامین A می تواند سم در بدن ایجاد کند، از اینرو بهتر است بتا کاروتین اضافی مورد نیاز را از غذاها دریافت کنید و اجازه دهید بدن خود میزان لازم از آن را به ویتامین A تبدیل کند.
4- بیوفلاوینوئیدها: این ماده غذایی با محافظت از سلول های بدن درمقابل آلاینده های محیطی، سیستم دفاعی بدن را تقویت می کند. بیوفلاوینوئیدها پوسته سلولی را دربرابر آلاینده هایی که قصد چسبیدن به آنها را دارند، محافظت می کنند. در طول غشای هر سلول، فضاهای میکروسکوپی وجود دارد، که آلاینده ها، میکروب ها و سموم می توانند در آن فضاها جای گیرند و کم کم با خوردن پوسته سلول، به درون آن راه پیدا کنند. اما وقتی بیوفلاوینوئیدها این فضاها را پر می کنند، دیگر جایی برای قرار گرفتن سموم و آلاینده ها وجود ندارد. این مواد همچنین توانایی کلسترول برای ساخت پلاک در شریانها را نیز کاهش می دهد و همچنین احتمال ایجاد لخته در شریانها که موجب سکته یا حمله قلبی می شود را نیز کمتر میکند. تحقیقات نشان می دهد که افرادیکه میزان بیشتری بیوفلاوینوئید در برنامه غذایی خود دارند، کمتر به بیماری های قلبی-عروقی مبتلا می شوند. برنامه ی غذایی که در آن میزان زیادی از سبزیجات و میوه تازه دیده می شود، حداقل شش وعده در روز، بیوفلاوینوئید لازم برای بدن را تامین می کند.
5- روی: این ماده معدنی مفید، تولید سلولهای سفید خون را افزایش می دهد و قدرت مقابله این سلول ها را در برابر بیماریها تقویت می کند. این ماده همچنین حاوی سلول های کشنده ای است که با سلولهای سرطانی می جنگند و باعث می شوند گلوبول های سفید پادتن بیشتری تولید کنند. تحقیقات نشان داده است که مکمل های روی رشد سرطان را کندتر می کند.
روی تعداد سلولهای T از بین برنده بیماری را، به خصوص در افراد سالخورده که معمولاً با کمبود این ماده معدنی روبه رو هستند، افزایش می دهد. با اینکه برخی تحقیقات ادعا می کند که مکمل های روی به شکل قرص، می تواند احتمال بروز و شدت بیماری ها را کاهش دهد، تحقیقات دیگری موفق به اثبات این مسئله نشده اند. نکته مهم این است که مقدار بیش از اندازه از فلز روی در قالب مکمل (بیش از 75 میلی گرم در روز) می تواند موجب مختل شدن سیستم دفاعی بدن شود. مصرف 15 تا 25 میلی گرم در روز به نظر کافی می رسد.
در برخی موارد مشاهده شده است که مصرف مکمل های روی در کودکان می تواند بیماری های تنفسی را کاهش دهد، اما هنوز به طور جدی به اثبات نرسیده است. بهترین منبع برای استفاده از این ماده معدنی مفید، سیریال های صبحانه حاوی روی می باشد.
6- سیر: این ماده غذایی تقویت کننده ای بسیار قوی برای سیستم دفاعی بدن محسوب می شود، که تولید گلوبول های سفید را افزایش می دهد، فعالیت سلول های کشنده و از بین برنده بیماری ها را تقویت می کند، و تولید پادتن را نیز در بدن بیشتر می کند. این خواص تقویتگر سیر به خاطر ترکیبات سولفور آن مثل آلیسین، و سولفید می باشد. سیر همچنین میتواند مانند یک آنتی اکسیدان عمل کرده و رادیکال های آزاد موجود در جریان خون را از بین ببرد. این ماده غذایی مفید بدن را در برابر سرطان نیز حفظ می کند. مشاهده شده است که در فرهنگ هایی که سیر به میزان زیاد در غذاهای روزمره مورد استفاده قرار می گیرد، افراد کمتر به سرطان روده مبتلا میگردند. از آنجا که از چسبیدن پلاکت های خونی به هم و بسته شدن شریانها جلوگیری میکند، برای قلب نیز بسیار مفید است.
7- سلنیوم: این ماده معدنی تولید سلول های کشنده را افزایش داده و سلول های ضد سرطانی را در بدن تقویت می کند. بهترین منابع غذایی برای این ماده، ماهی تن، ماهی سُرخو، خرچنگ دریایی، میگو، حبوبات، سبزیجات، برنج قهوه ای، زرده تخم مرغ، پنیر روستایی، مرغ (گوشت سفید)، تخم آفتابگردان، سیر، گوشت بره می باشد.
8- اسید چرب امگا 3: تحقیقات نشان داده است که کودکانی که روزانه نصف قاشق چایخوری از روغن کتان استفاده می کنند، کمتر به بیماری های تنفسی مبتلا میشوند و کمتر از مدرسه غیبت می کنند. اسید چرب امگا 3 در روغن کتان و روغن ماهی (مثل سالمون و ماهی تن و ماهی اسقومری) که فعالیت سلول های بیگانه خوار (گلوبول های سفیدی که باکتری ها را از بین می برند) را افزایش می دهد، می توانند تقویت کننده ای برای سیستم دفاعی به حساب آید. استفاده کافی از مکمل های اسید چرب، و مصرف ویتامین E با هم سیستم ایمنی بدن شما را تقویت می کند.
9- مغز بادام: بیشترین خاصیت را برای قلب دارد. چرا که غنی از منیزیم، آهن ، کلسیم، فیبر است و از ابتلا به برخی سرطان ها و کم خونی جلوگیری می کند . مغز بادام همچنین دارای برخی ریبوفلاوین ها (ویتامین بی 2) هاست که به بازسازی بافت بدن کمک شایانی می کند. مغز بادام همچنین میزان کلسترول خون را کاهش می دهد.
10 – سیب: خاصیت ضد سرطانی دارد. سیب منبع کاملی از ماده پکتین است . ماده پکتین ، تولید کننده ذرات مولکولی هستند که تا حد زیادی سلول های سرطانی را در سطح پرستات ، روده ، ریه می کشد و از پیشرفت سرطان در بدن جلوگیری می کند. سیب غنی از فیبر است که میزان کلسترول و گلوکوز خون کاهش می دهد. سیب همچنین سرشار از ویتامین سی و نوعی آنتی اکسیدان است که از سلول ها محافظت می کند.سیب همچنین از سیاهرگ ها محافظت می کند و به جذب آهن نیز کمک می کند.
11- کلم بروکلی: کلم بروکلی نیز دارای آنتی اکسیدان و غنی از ویتامین است. منبعی سرشار از کلسیم، پتاسیم،فیبر و دارای مقداری مواد فیتوشیمیک است که در ابتلا به بیماری های قلبی، دیابت و برخی سرطان ها جلوگیری می کند . کلم بروکلی همچنین دارای ویتامین های آ و سی است. این نوع کلم از برخی آنتی اکسیدان ها برخوردار است که می توانداز سلول ها محافظت کند.
12- قره قاط : این گیاه و میوه آن برای داشتن سلامت جسم مفید است. این ماده غذایی نیز غنی از برخی فیتوشیمیک هاست که از بروز عفونت شریان های ادراری موثر است. قره قرط همچنین به تقویت حافظه کمک می کند و برای داشتن دوران پیری سالم مفید است.
13- عدس قرمز: این ماده غذایی نیز برای قلب بسیار مفید است و دشمن سرطان است.
14- ماهی آزاد: این ماده غذایی منبع سرشاری از پروتئین و امگای سه است. امگای سه نیز از بروز عارضه های قلبی جلوگیری می کند و سرشار از اسید لیپید و برخی پروتئین هاست.
15- اسفناج : این گیاه غذایی نیز درجه ایمنی بدن را بالا می برد و در زیبایی پوست و مو نقش به سزایی دارد. اسفناج همچنین دارای ویتامین های آ و سی و ماده ریبوفلاوین (ویتامین بی 2) است. ویتامین بی دو نیز در بازسازی بافت های بدن بسیار موثر است. اسفناج همچنین دارای ویتامین بی-شش ، کلسیم ، آهن و منیزیم است.
16- کچالو: این ماده نیز ضد سرطان و پیری است . رنگ زردی که درکچالو وجود دارد نشان دهنده وجود بتا-کاروتن در آن است. بتا-کاروتن نیز غنی از ویتامین آ است و این ویتامین نیز از پیری زود رس جلوگیری می کند. بتا-کاروتن همچنین در ابتلا به برخی سرطان ها جلوگیری می کند.
17- عصاره سبزیجات : عصاره سبزیجات نیز در جلوگیری از ابتلا به عارضه قلبی بسیار موثر است . زیرا عصاره این گیاهان سرشار از انواع ویتامین ها ، مواد معدنی، ارزش های غذایی است.
18- دانه گندم: دانه گندم برای مغز، پوست و هضم بسیار مفید است .
اگر سیستم ایمنی بدن قوی باشد میتواند به طور موثر با بیماری‌های مختلف مقابله کند. بیماری های روماتیسمی از نقص سیستم دفاعی بدن استفاده کرده و بدن را دچار آسیب میکنند.
موارد که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند
برخی مواد غذایی و تاثیرات محیطی باعث می شود که سیستم دفاعی بدن نتواند به خوبی فعالیت کند. موارد زیر خطرات جدی برای سیستم دفاعی بدن به حساب می آیند:
1- مصرف بیش از اندازه شکر: خوردن 100 گرم (8 قاشق چای خوری) شکر، که معادل یک قوطی سودا است، می تواند توانایی گلوبول های سفید را در کشتن میکروب ها تا 40 درصد کاهش دهد. تاثیر مخرب شکر بر روی سیستم ایمنی بدن، 30 دقیقه پس از هضم آن شروع شده و تا 5 ساعت ادامه می یابد. در عوض، هضم کربوهیدراتهای پیچیده و نشاسته هیچ تاثیر مخربی بر سیستم دفاعی بدن ندارد.
2- مصرف مشروبات الکلی: مصرف مشروبات الکلی می تواند به دو صورت باعث اختلال کار سیستم ایمنی بدن شود. طریق اول با کمبود مواد مغذی کلی بدن است که باعث می شود بدن از کمبود مواد غذایی مفید برای سیستم دفاعی آسیب ببیند، و طریق دوم این است که الکل نیز مانند شکر، اگر به میزان زیاد مورد استفاده قرار گیرد، توانایی گلوبول های سفید را برای تکثیر شدن و از بین بردن سلول های سرطانی کاهش می دهد.
3- آلرژی(حساسیت) های غذایی: به طور ژنتیکی، ممکن است گاهای سیستم دفاعی برخی مواد مفید برای بدن را مانند شیر، جزء دشمنان بدن بشمارند و با آن مقابله کند که منجر به ایجاد آلرژی در افراد می شود. قبل از این مقابله، مرز روده مانند دیواره ای محکم است که از ورود بیگانگان جلوگیری می کند، اما پس چند مرتبه استفاده این دیوار فرو می ریزد و باعث می شود که مواد سمی نیز وارد جریان خون شود و بیماری به وجود آید.
4- چاقی بیش از اندازه: چاقی بیش از حد نیز می تواند باعث آسیب رساندن به سیستم دفاعی بدن شود. این مسئله بر توانایی تکثیر گلوبول های سفید و تولید پادتن تاثیر میگذارد و بیماری در فرد بیشتر اتفاق می افتد .
