فضايل روزه و اسرار آن و ويژگى هاى رمضان
فضايل روزه و اسرار آن و ويژگىهاى رمضان
فضايل عبادت و اسرار آن ميدان گستردهاى است كه خردها در آن حيران و سردرگم مىشوند و وجدان در آن، راههاى مختلفى را مىپيمايد، اما به حقيقت آن پى نمىبرد. بنابراين كسى كه مىخواهد از درِ شناخت در اين زمينه وارد شود و آگاهى به دست بياورد، لازم است اين شناخت را از طريق نصوص صحيح شريعت جستجو كند. من با اينكه در اين زمينه تهى دست هستم و كالاى اندكى دارم، علاقهمند شدم تمامى توانم را در اين راه به كار گيريم و به گونهاى خودم را با صاحبان اين تخصّص همانند كردم. پس سخن را در اين باب آغاز مىكنم و خداوند هم يارى دهنده است:
به راستى فضايل روزه و اسرار آن تا حدى زياد است كه قابل شمارش نيستند. برخى از آنها عبارتند از:
1- روزه ركن بزرگى از اركان دين اسلام است. بناى اسلام بدون آن استوار و پايدار نمىشود و مادام كه آدمى به فرض بودن آن اقرار نكند، ايمانش نيز ثابت نخواهد شد. پيامبر ص فرمود: «اسلام بر پنج پايه بنا شده است: 1- گواهى دادن به اينكه معبودى بحق جز اللّه وجود ندارد و محمد بنده و فرستاده اوست. 2- برپا داشتن نماز. 3- دادن زكات. 4- بهجاى آوردن حج خانه خدا. 5- گرفتن روزه ماه رمضان». (البخاري 8. مسلم 16).
2- روزه گرفتن در ماه رمضان و قيام در شبهاى آن – به خصوص شب قدر – آن هم از روى ايمان و طلب اجر و پاداش از خداوند، بدون شك بر صداقت ايمان و اخلاص عملِ شخص دلالت مىكند. بدين سبب، به او مژده داده شده كه گناهان گذشتهاش مورد بخشش خداوند قرار مىگيرند. پيامبر ص فرمود: «كسى كه ماه رمضان را از روى ايمان و به اميد دريافت اجر و پاداش از خداوند روزه بگيرد، تمامى گناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 38. مسلم 760).
همچنين فرمود: «كسى كه در ماه رمضان از روى ايمان و به اميد دريافت اجر و پاداش از خدا، قيام كند تمامى گناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 37. مسلم 759).
همچنينفرمود: «كسىكه در شب قدر از روى ايمان و بهاميد دريافت اجر و پاداش از خدا قيام كند، تمامىگناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 35. مسلم 760).
3- پاداش هيچ عمل و عبادتى از عبادتهاى انسان با روزه برابرى نمىكند؛ چون در روزه، راز و رمز اخلاص براى خدا نهفته است. به خاطر همين اجر و پاداش آن بر تمامى عبادتها غلبه كرده و برترى يافته است.
پيامبر ص فرمود: «تمامى كارها و عبادات انسان چندين برابر افزوده مىشوند. هر نيكى ده تا هفتصد برابر اجر دارد. خداوند مىفرمايد: بجزروزه، زيرا روزه مخصوص من است و من پاداش آن را مىدهم، (چون بنده) شهوت و طعامش را به خاطر (دستور) من ترك مىكند». (تخريج آن گذشت).
4- روزه وسيله نگهدارى از گناهان و سپر نفس روزهدار در برابر پيروى از خواهشهاى نفسانى در دنيا و در برابر عذاب خدا در روز رستاخيز است. روزه دژى مستحكم براى روزهدار در برابر دام فريب شيطان است. پيامبر ص فرمود: «الصّوم جنّة». روزه سپرى است. (تخريج آن گذشت).
5- روزه به طور موقتى شهوت فرج را قطع مىكند و پاكدامنى و پاكى به بار مىآورد. پيامبر ص در مقام سفارش به جوانان اسلام فرمود: «اى گروه جوانان، هر كدام از شما توانايى ازدواج را دارد، پس ازدواج كند. ازدواج، براى چشمپوشى بهتر و كنترل كننده شهوت فرج است و كسى كه توانايى آن را ندارد، بر او لازم است كه روزه بگيرد، چون شهوت را از بين مىبرد». (متفق عليه، البخاري1905. مسلم 1400).
6- روزه، روح و روان روزهدار را پاك مىكند و زبان و اعضاى بدنش را از سخنان دروغ يا به كار بردن نيرنگ، باز مىدارد. پيامبر ص فرمود: «هرگاه يكى از شما روزه گرفت، بيهوده سخن نگويد و كار جاهلانه انجام ندهد. پس اگر كسى او را دشنام داد يا با او كشمكش كرد و درگير شد، بگويد: من روزه هستم». (متفق عليه، البخاري 1894. مسلم 1151).
همچنين ص فرمود: «كسى كه سخنان دروغ و عمل كردن به آنها را ترك نكند، خداوند هيچ نيازى ندارد كه خوردنى و نوشيدنىاش را ترك كند». (البخاري 1903).
7- روزه، به خاطر محقق شدن فضيلت صبر با آن، بر ساير عبادتها برترى دارد. پيامبر ص فرمود: «روزه نصف صبر است». (الترمذي 3519. ابن ماجه 1745).
8- ريّان، درى از درهاى بهشت است كه مخصوص داخل شدن روزهداران است.
پيامبر ص فرمود: «در بهشت درى است كه به آن ريّان گفته مىشود. در روز رستاخيز فقط روزهداران از آن در داخل بهشت مىشوند و كسى غير از آنان از آن در داخل نمىشود. (در رستاخيز) سؤال مىشود: روزهداران كجا هستند؟ همه روزهداران واقعى برمىخيزند و از آن در داخل بهشت مىشوند و كسى غير از آنان از آن در داخل نمىشود. هرگاه همه داخل شدند در بسته مىشود تا كسى ديگر نتواند از آن داخل شود». (متفق عليه، البخاري 1896. مسلم 1152).
9- بوى دهان شخص روزهدار در نزد خدا از بوى مشك خوشتر است. پيامبر ص فرمود: «لخلوف فم الصائم أطيب عند اللّه من ريح المسك». (تخريج آن گذشت).
معناى «خَلُوف» يا به نقل از مسلم «خُلفة» تغيير بوى دهان روزهدار است، به خصوص بعد از زوال خورشيد.
«بوى دهان شخص روزهدار در نزد خدا از بوى مشك خوشتر است».
10- براى روزهدار دو خوشحالى هست.
پيامبر ص فرمود: «براى روزهدار دو خوشحالى است كه با آنها خوشحال مىشود: 1- هرگاه افطار كند، با افطار كردنش خوشحال مىشود. 2- هرگاه پروردگارش را ملاقات كند، به خاطر داشتن عبادت روزه خوشحال مىشود». (تخريج آن گذشت).
11- روزهدارى از حالتهاى اختصاصى پذيرش دعاست و دعا در آن حالت پذيرفته مىشود.
خداوند متعال مىفرمايد:شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلى ما هَداكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (185) وَإِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ [البقره: ١٨٥- ١٨٦].
در عبارت آيه بينديش كه چگونه خداوند پذيرش دعا را بعد از فريضه روزه بيان كرده است. پيامبر ص فرمود: «دعاى سه نفر رد نمىشود: 1- دعاى روزهدار هنگام افطار كردن، 2- دعاى حاكم دادگر، 3-دعاى مظلوم». (الترمذي 3598).
12- روزه، انسان مسلمان را، براى اقتدا كردن به بخشندگى فراوان پيامبر ص در ماه رمضان، فرا مىخواند. «پيامبر ص بخشندهترين مردم بود، به خصوص در ماه رمضان وقتى كه جبريل او را ملاقات مىكرد، بخشندهتر از هر زمانى بود». (متفق عليه، البخاري 1902. مسلم 2308).
13- از فضيلتهاى ديگر روزه اين است كه در بهترين ماهها فرض شده است. فضايل ماه مبارك رمضان قابل شمارش نيستند. اما شايد بيان برخى از فضايل ماه رمضان در اينجا مناسب باشد تا روح و روان، با يادآورى آن به پرواز در آيد و اوج بگيرد و ياد و خاطره رمضان تجديد گردد. رمضان ماه بهار قرآن است؛ چون آغاز نزول وحى در اين ماه بود كه در شب مبارك قدر، قرآن به طور كلى از لوح محفوظ به بيت العزه در آسمان دنيا فرو فرستاده شد. سپس در مدت بيست و سه سال، دوره نبوت، قرآن بخش بخش و تدريجى بر قلب پيامبر ص فرو فرستاده شد قول به سه بار نازل شدن قرآن از ابنعباس به طور موقوف نقل شده است. (ابن كثير ص 1858). پوشيده نيست كه حديث موقوف در اينجا حكم مرفوع را دارد.
آغاز اين بخش بخش نازل شدن هم در شب مبارك قدر در ماه رمضان بود. خداوند مىفرمايد: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلى ما هَداكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [البقره: 185].
مىفرمايد: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ (3) فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ. [الدخان: ٣]. «كه ما آن را در شبى پر بركت (شب قدر در ماه رمضان) نازل كرديم; ما همواره انذاركننده (كافران و مشركان و ظالمان، با ارسال پيامبران و كتب آسماني به سوىشان) بودهايم».
مىفرمايد: انا انزلناه فی لیله القدر . [القدر: ١].
«ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل كرديم».
رمضان ماهى است كه در آن روزه فرض شده است.
خداوند مىفرمايد: . [البقره: ١٨٥].
پيامبر ص در جواب اعرابىاى كه درباره روزه فرض از او سؤال كرد، فرمود: «روزه رمضان (بر تو فرض است)، مگر اينكه (با اشتياق خودت) بيشتر از آن، روزه (سنت) بگيرى». (متفق عليه، البخاري 1891. مسلم 11).
رمضان شبى در خود گنجانده كه عبادت كردن در آن از عبادت كردن در هزار ماه بهتر است. مىدانيم كه هزار ماه، بيشتر از هشتاد و سه سال است (يعنى به اندازه عمر يك انسان). آن شب مبارك در يكى از شبهاى فرد دهه آخر رمضان است.
خداوند مىفرمايد: لیله القدر خیر من الف شهر. [القدر: 3].
«شب قدر بهتر از هزار ماه است».
پيامبر ص فرمود: «آن شب را در شبهاى فرد دهه آخر رمضان جستجو كنيد». (متفق عليه، البخاري 813. مسلم 1167).
ماه رمضان ماهى است كه اهل نيكى و بخشش در آن (به رحمت خدا) نزديك مىشوند و انسانهاى بد كار و شرور (از رحمت خدا) دور مىشوند، درهاى جهنم بسته و درهاى بهشت باز مىشوند و بسيارى از بندگان خدا از آتش جهنم آزاد مىشوند و اين كار (آزاد شدن) در همه شبهاى رمضان انجام مىگيرد.
پيامبر ص فرمود: «وقتى كه رمضان فرا مىرسد در نخستين شب آن شياطين و جنيان سركش به غل و زنجير بسته مىشوند و درهاى جهنم بسته مىشوند و هيچ درى از آنها باز نمىماند و درهاى بهشت باز مىشوند و هيچ درى از آنها بسته نمىماند، هاتفى ندا سر مىدهد كه اى جوينده خير و نيكى به پيش! و اى جوينده شر و بدى دست نگهدار! خداوند بندگان آزاد شدهاى از آتش جهنم دارد و اين كار در همه شبهاى رمضان انجام مىگيرد». (الترمذي 682).
بار الها! ما را با شرف ديدن و دريافتن فضيلت اين ماه با عظمت گرامى بدار، از بركات آن بر ما نازل بفرما و ما را از آن محروم مگردان، درهاى رحمتت را به روى ما بگشا و با موفق گرداندن ما به روزه گرفتن در رمضان و قيام شبهاى آن از روى ايمان و اميد به دريافت اجر و پاداش بر ما منت بنه و آن را با مغفرت و بخشش و رحمت خودت براى ما به پايان برسان و با آزاد كردن گردنهاى ما از آتش جهنم در شبهاى مبارك رمضان بر ما منت بنه. آمين.
